بررسی سرمازدگی بهاره در درختان انار توسط عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه‌ های نیمه‌ گرمسیری

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مرکبات و میوه ‌های نیمه ‌گرمسیری، دکتر محمدرضا وظیفه­ شناس عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه ‌های نیمه ‌گرمسیری و معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته های مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد در گفتگویی با روابط عمومی پژوهشکده مرکبات و میوه ‌های نیمه ‌گرمسیری به بررسی سرمازدگی بهاره در درختان انار پرداختند.

ایشان اظهار داشتند: منظور از سرما، كاهش دما به حدود صفر درجه و پايين‌تر مي‌باشد كه مي‌تواند به اندام هاي مختلف خسارت وارد نمايد. بر اثر انجماد آب درون سلولي و بين سلولي، يا يخ‌زدگي ديواره سلولي و متلاشي شدن آن مرگ سلولي اتفاق مي‌افتد. مرگ سلولي سبب از بين رفتن بافت اندام هاي مختلف گیاه شده و در وظايف آنها نارسائي پديد مي‌آورد.

دکتر وظیفه شناس در ادامه گفتند: سرماي بهاره برگ ها، سرشاخه های جوان و گاهی اوقات گل ها را آسیب رسانده و باعث مرگ سلول هاي بافت جوانه شده كه با تغيير رنگ به قهوه‌اي تا سياه جلوه مي‌نمايد. انهدام جوانه‌ ها اعم از زايشي و رويشي به ترتيب باعث كاهش محصول سال جاري و سال آتي مي‌شوند.

 وی با اشاره به انواع سرمای بهاره گفتند: سرمای بهاره دو نوع است. نوع اول سرمای انتقالی یا جبهه ای که این نوع سرما همراه با بادهای سرد و ابری است و محلی نمی باشد و با کاهش شدید دما همراه است و به دلیل وسعت زیاد، کنترل و مبارزه با آن مشکل می باشد. یخبندان های انتقالی هنگامی رخ می دهند که توده هوای سرد به یک ناحیه وارد شود تا جایگزین هوای گرمی شود که قبلا در آن ناحیه وجود داشته است. شرایط وجود این سرما معمولا شامل آسمان ابری، باد ملایم تا شدید، عدم وجود وارونگی دمایی و رطوبت نسبی پایین است.

نوع دوم سرمای تشعشعی می باشد که این سرما محلی است و به واسطه از دست رفتن حرارت ذخیره شده در زمین بر اثر تشعشع به وجود می آید. سرمای تشعشعی در هوای کاملا آرام، بدون باد و ابر و در ساعات نزدیک طلوع آفتاب اتفاق می افتد و در صورتی که از روش مناسبی استفاده شود می توان از خسارت آن جلوگیری نمود. در شبی که سرمای تشعشعی اتفاق می افتد عواملی مانند باد، رطوبت و وجود ابر که مانع از تشعشعات موج بلند می شوند، باعث کاهش و یا عدم یخبندان می گردند. 

عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه ‌های نیمه ‌گرمسیری تصریح کردند، بررسي منابع نشان مي دهد كه حساسيت بافت هاي گياهي به سرماي بهاره و يخ زدگي در زمان کاهش دما متفاوت است. بافت هاي گل در مراحل مختلف رشد، مقاومت متفاوتي نسبت به سرما دارند. جوانه هاي گل در حال خواب بيشترين مقاومت را دارا هستند، در حالي كه با تورم جوانه، مقاومت افت كرده و در گل هاي باز شده به حداقل مي رسد که زمان ریزش گلبرگ ها حساسترین زمان است. خسارت سرما در جوانه ها به شكل تغيير رنگ بافت ها، نابودي گل در داخل جوانه، پژمردگي كلاله و خامه و نهايتا قهوه اي شدن و ريزش آنها خواهد بود.

دکتر وظیفه شناس در ادامه گفت: به طور كلي با توجه به ظهور گل در انار كه اواخر فروردين تا اوايل ارديبهشت است، خسارت سرمای بهاره در گل ها بسيار كمتر از خسارت سرماي بهاره در برگ ها مي باشد،  لذا سرماي بهاره در انار بيشتر به برگ آسيب می رساند، زيرا بين زمان ظهور برگ قرمز و گل حدودا 20 روز فاصله است.  

ایشان از علائم سرمازدگی بهاره در انار را خسارت سرما به برگ و برخي اوقات شاخه هاي جوان كه در آن برگ حالت سبز تيره و سیاه پيدا كرده و عارضه از نوك برگ شروع شده و به تدريج در تمام شاخه از بالا به پايين توسعه پيدا مي كند. لذا در انتهای ماه فروردین و اوایل اردیبهشت هر 3 رنگ برگ (سبز، زرد و قرمز) روی درخت ملاحظه می شود. که به دلیل عدم یکنواختی در باز شدن جوانه ها است که می تواند ناشی عوارض سرمازدگی و مقداری صدمه به برخی شاخه ها در زمستان یا اوایل بهار،  قبل از باز شدن جوانه ها باشد.

وی در بخش دیگر، از علائم سرمازدگی گفت، از علائم ظاهر شده در اثر سرمای بهاره پاجوش دهی فراوان درخت است که در اثر یخبندان زمستانه  پاجوش ها همزمان با ظهور برگ قرمز ظاهر می شوند اما در سرمای بهاره پاجوش های فراوان بعد از ظهور برگ های سبز، ظاهر می شوند. همچنین از دیگر علائم سرمای بهاره ظهور گل بسیار زیاد و متعاقب آن ریزش فراوان گل است که در اثر سرمای بهاره چون تشکیل میوه از گل سری اول به تاخیر می افتد لذا همزمان با رشد میوه در خرداد و تیر ظهور گل نیز بیشتر از حد معمول است.

عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه ‌های نیمه ‌گرمسیری دماهای بحرانی برای سرمازدگی انار در مرحله تورم جوانه 4- تا 5-، در مرحله ظهور برگ قرمز 2- تا 0/5-، در مرحله تبدیل برگ قرمز به سبز 0 تا 0/5- و در مرحله گل 0 تا 2 درجه سانتی گراد عنوان کردند.

دکتر وظیفه شناس در پایان درباره روش های مقابله با سرمازدگی گفت، حفاظت غیرفعال یا بلند مدت شامل روش هایی است که در زمان قبل از فرا رسیدن شب های یخبندان انجام می شود که شامل انتخاب مکان مناسب، پیشگیری به وسیله ی انتخاب خاک مناسب، پیشگیری به وسیله ی انتخاب ارقام مناسب و زمان کاشت مناسب، پیشگیری توسط انتخاب پایه ی مناسب، پیشگیری به وسیله ی عملیات به باغی که شامل تغذیه ی مناسب گیاهی، عملیات خاکی، پیوند زدن، بادشکن، سلامتی گیاه، هرس به موقع و همچنین پاشیدن آب به منظور تأخیر در شکوفه دهی، استفاده از دودهای منابع روغنی (مانند پیه و دنبه گوسفندی) جهت تأخیر در شکوفه دهی، حذف گیاهان پوششی (در سرمای تشعشعی)، رنگ زدن تنه درخت (سفید کردن با رنگ های غیرشیمیایی)، پوشاندن تنة درخت و استفاده از مالچ، کنترل باکتری ها و آب و کود دامی دادن در مرحله ی افت دما می باشد.

همچنین روش های حفاظتی فعال یا کوتاه مدت شامل اقداماتی است که در شب های وقوع یخبندان به منظور تعدیل و کاهش اثرات دماهای زیر صفر درجه انجام میگیرد که هزینه بر و موقتی هستند که این روش ها عبارتند از استفاده از بخاری ها، ماشین های باد، حفاظت به وسیله ی ترکیبی از ماشین های مولد باد و بخاری ها، آب پاش ها یا آبیاری بارانی، آبیاری سطحی، حفاظت به وسیله ی سوخت های جامد، حفاظت به وسیله ی سوخت های دیگر، حفاظت به وسیله ی پوشش، عایق سازی با کف، حفاظت به وسیله ی پاشیدن مواد مؤثر بر فیزیولوژی گیاه، حفاظت از سرما زدگی با استفاده از ضد یخ ها و استفاده از مه سازها می باشد.